๑. ความเปนมา

เมื่อตนเดือนสิงหาคมปพุทธศักราช ๒๕๖๐ คุณสมพงษ-คุณภัทรภร วรรณภิญโญ ผูบริหาร บริษัท ทีวี ธันเดอร จํากัด (มหาชน) บริษัทผลิตรายการโทรทัศนชื่อดังรายใหญของเมืองไทย เดินทางไปกราบนมัสการทําบุญและสนทนาธรรมวาดวยเรื่องการเขียนหนังสือปรัชญาชีวิตกับพระมหาอาย ธีรปญโญ ณ วัดนาคปรก เขตภาษีเจริญ กรุงเทพมหานคร กระทั่งคุณสมพงษ วรรณภิญโญ กลาวถึงงานเขียนหนังสือดวยสุนทรียกถาและถามถึงความคืบหนาของโครงการจัดสรางสถานปฏิบัติธรรม วัดปาธรรมอุทยาน-มหาสารคาม  ทานพระมหาอาย ธีรปญโญ ก็เลยปรารภถึงงานแกะสลักศิลาธรรมจักรเพื่อทําเปนสังเวชนียสถานที่แสดงปฐมเทศนาจําลอง ประดิษฐานไวดานหนาพระธาตุดินแดง อันแสดงถึงความเจริญรุงเรืองของพระพุทธศาสนาและเปนการสรางศาสนวัตถุแกะสลักจากหินสีเหลืองมีลายหินงดงาม ทั้งสองทราบถึงเจตนารมณดังกลาวจึงปวารณารับเปนเจาภาพหินแกะสลักพระธรรมจักรปฐมเทศนา เพื่อนอมถวายเปนพุทธานุสาวรียและฝากความดีงามไวในพระพุทธศาสนา

​

๒. กําเนิดการแกะศิลาเปนสิ่งเคารพ

แตเดิมนั้นพุทธศาสนาไมมีรูปเคารพ หลังจากพระพุทธเจาปรินิพพานแลว ผูเลื่อมใสในพระพุทธศาสนาอยากจะมีวัตถุสิ่งของหรือสัญลักษณแทนองคศาสดา เริ่มแรกชาวพุทธก็นําเอาสิ่งของเปนตนวา อิฐ หิน ดิน น้ำ กิ่ง กาน ใบโพธิ์ จากบริเวณสังเวชนียสถานที่ประสูติลุมพินีวัน ที่ตรัสรูพุทธคยา ที่แสดงปฐมเทศนาสารนาถ และที่ปรินิพพานกุสินารา นําเก็บมาไวเปนที่ระลึกเพื่อบูชาคุณพระพุทธเจา

 

ลวงมาถึงรัชสมัยพระเจาอโศกมหาราช (พ.ศ.๒๑๘-๒๖๐) พระองคผูเปนพุทธศาสนูปถัมภกที่ยิ่งใหญพระองคหนึ่ง พระเจาอโศกมหาราชทรงสงสมณะทูตไปเผยแผพระพุทธศาสนาตามเมืองสําคัญตางๆ มีพระราชโองการใหแกะสลักศิลาเปนรูปตางๆ เชน เสาหินอโศก ศิลาจารึก พระวัชรอาสน ตนโพธ และพระธรรมจักรศิลา ฯลฯ ตามสถานที่ที่เกี่ยวของกับพระพุทธเจา กาลตอมาสิ่งเหลานี้กลายเปนหลักฐานสําคัญที่ระบุถึงความมีอยูจริงของพระพุทธเจาจนถึงปจจุบัน 

​

๓. แนวคิดและลักษณะศิลา

ศิลาธรรมจักรปฐมเทศนาที่ตั้งตระหงานงดงามทามกลางอุทยานธรรมนี้เปนงานประติมากรรมชนิดหนึ่ง ซึ่งเกิดจากความเลื่อมใสของพุทธบริษัทที่ปรารถนาสรางมิติศรัทธาผานสิ่งเคารพบูชาแทนพระพุทธเจา ศิลาธรรมจักรปฐมเทศนามีลักษณะสําคัญ คือเปนหินทรายเหลืองจากสีคิ้ว เเหลงเดียวกับหินที่สรางปราสาทหินพิมาย นครราชสีมา หินทรายเหลืองชนิดนี้เปนวัสดุสําคัญที่ใชในการสรางปราสาทในสมัยโบราณในประเทศไทย เปนหินมีลักษณะเนื้อหยาบ จับดูระคายมือ เพราะประกอบดวยเม็ดทรายขนาดแตกตางกัน เม็ดแรสวนใหญเปนแรควอรตซ แตอาจมีแรอื่นและเศษหินดินปะปนอยูดวย เพราะมีวัตถุประสารมีความแข็งมากสามารถขูดเหล็กเปนรอยได มีสีตางๆ เชน แดง น้ำตาล เทา เขียว เหลืองออน สีของหินทรายอาจแสดงรอยชั้นใหเห็น มีซากดึกดําบรรพซึ่งเกิดจากการรวมตัวกันของเม็ดทราย ประกอบดวยควอรตซเปนสวนใหญ อาจมีแรแมกเนไทตและไมกาปะปนอยู วัตถุประสารสวนมากเปนพวกซิลิกา แคลไซด โดโลไมต เหล็กออกไซด ซึ่งมักทําให หินมีสีเหลือง น้ำตาลแดง ในประเทศไทยพบมากทางภาคอีสาน จังหวัดราชบุรี เพชรบุรี กาญจนบุรี และทางภาคใตบางแหง

 

ประโยชนหินทรายใชประโยชนทางดานการสรางปราสาทในสมัยโบราณ ทําหินลับมีด ทําครก ทําโม ดังปรากฏเห็นตามแหลงที่ระบุนี้  ขนาดของศิลาธรรมจักรปฐมเทศนานี้ วัดจากแทนศิลาที่ตอจากฐานมีความสูงจากฐานถึงยอดรวม ๓.๓๐ เมตร วงธรรมจักรมีเสนผาศูนยกลาง ๒.๕๐ เมตร สวนดุมธรรมจักรหนา ๐.๖๐ เมตร ธรรมจักรตั้งอยูบนกลีบบัวหงายบัวคว่ำ ตัวธรรมจักรแกะสลักลาย แบงออกเปน ๓ ตอน คือ วงภายในสุดเปนลายกลีบบัว ๒ ชั้น ถัดมาเปนซี่กํา ๓๒ ซี่ แกะสลักเปนลายไทย วงนอกเปนวงลอมธรรมจักรแกะสลักประกอบเปนลายลูกฟกกามปู มีลูกแกวประกบทั้งสองขาง ขอบนอกสุดมีลักษณะเปนลายกนกเปลวเพลิง สวนแทนประดิษฐานธรรมจักร ยาว ๒.๔๐ เมตร หนา ๑ เมตร แผนหินดานขางแกะสลักลายนูนรูปตราวัดปาธรรมอุทยาน และอีกดานแกะสลักลายรูปนูนของพระปญจวัคคีย มีธรรมจักรหมุนและกวางหมอบอยูตรงกลางเปนสัญลักษณแทนปาอิติปตนมฤทายวัน และรอบขางศิลาพระธรรมจักรปฐมเทศนานั้น มีพญากวางโพธิสัตวเหมือนจริง ๒ ตัว ซึ่งหลอจากทองเหลืองกลายเปนสนิมเขียว สรางถวายโดยนายชางตุม สุรพล วชิรนันท

 

จากนั้นเมื่อวันอังคาร ที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๖๐ ตรงกับวันแรม ๒ ค่ำ เดือน ๑ ประกา เวลา ๑๓.๑๐ น. คณะชางไดอัญเชิญศิลาพระธรรมจักรปฐมเทศนาตั้งประดิษฐานหนาลานพระธาตุดินแดง โดยมีพระสงฆ ๙ รูป จากวัดปาธรรมอุทยานเจริญพระพุทธมนตบทพระธรรมจักกัปปวัตตนสูตร เพื่อประกาศใหมนุษย และเทวดาทั้งหลายไดอนุโมทนาสาธุการวา “อโห พุทโธ! อโห ธัมโม! อโห สังโฆ!, ศิลาพระธรรมจักรปฐมเทศนามหามงคลนี้ ประดิษฐานตั้งมั่นในอารามวัดปาธรรมอุทยาน จังหวัดมหาสารคามแลว”

​

๔. เจาภาพและอัตถจารีชน

คุณสมพงษ-คุณภัทรภร วรรณภิญโญ และครอบครัว : ผูสรางถวาย

นายชางสุนทร ปะเกาคัน ชาววาปปทุม-มหาสารคาม : ผูแกะสลักหิน

นายชางสุรพล วชิรนันท : ผูสรางกวางโพธิสัตว

นายชางสมศักดิ์ ผูควบคุม : ดูแลการตั้ง

พระมหาอาย ธีรปญโญ : ผูใหแนวคิดจัดสราง

ศิลาพระธรรมจักรปฐมเทศนานี้ใชงบจัดสรางทั้งสิ้น ๓๕๐,๐๐๐ บาท (สามแสนหาหมื่นบาทถวน)    

​

๕. ประโยชนการใชสอย

เปนสังเวชนยีสถานที่แสดงปฐมเทศนาจําลองของพระพุทธเจา, เปนลานธรรมเพื่อการศึกษาแลกเปลี่ยนเรียนรูของพุทธศาสนิกชน และเปนจุดทองเที่ยวทองธรรมสําคัญของวัดปาธรรมอุทยาน